۲ـ دين ادب و اخلاق
اخلاق در اسلام دارای جایگاه فوق العاده ویژه‌ای می باشد، به طوری که پیام آور بزرگ این مکتب حضرت ختمی مرتبت محمد (ص) به خاطر اخلاق پسندیده در قرآن، مورد ستایش خداوند متعال قرار گرفته و با عبارت: (إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيمٍ)[۱] از آن پیشوای بزرگ تکریم به عمل آمده است.
این در حالی است، که حدود یک سوم آیات قرآنی در بارۀ اخلاق و مسائل اخلاقی می باشد و دو سوم دیگر آیات کتاب خدا به گونه ای، رنگ و بوی اخلاقی دارد و چتر ادب و اخلاق، در تمامی اصول و فروع دین سایه افکن می باشد. تا جایی که رسول خدا (ص) فرمود:
حُسْنُ الْخُلُقِ نِصْفُ الدِّينِ.[۲]
«خوش خلقی نصف دین است».
اضافه بر همۀ این ها، آنچه که بر اهمیت اخلاق در اسلام می افزاید این نکته است که: رسول بزرگوار اسلام (ص) طبق یک فرمایش مشهور، هدف بعثت خویش را «مکارم اخلاق» دانسته و فرموده است:
بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاق.[۳]
«برانگیخته شدم تا مکارم اخلاق را کامل کنم».
پیشوای ششم شیعیان و امام صادقان و صالحان جهان، حضرت جعفر بن محمد (ع) در سخنانی خرد پسند و ارزشمند، منطق مکتب اخلاقی اسلام را این گونه تبیین می فرماید:
أَكْمَلُ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً.[۴]
«کامل ترین مؤمنان از نظر ایمان، آن هایند که اخلاقشان نیکوتر است».
وَ قَالَ إِنَّ الصَّبْرَ وَ الصِّدْقَ وَ الْحِلْمَ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِيَاءِ وَ مَا يُوضَعُ فِي مِيزَانِ امْرِئٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ شَيْءٌ أَفْضَلُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُق[۵]
و فرمود: «صبر و صدق و بردباری و حسن خلق، از اخلاق انبیاء است و روز قیامت، در ترازوی عمل انسان بهتر از حسن خلق قرار داده نشده است».
اگر با یک جستجوی ساده، در اخبار و احادیث رسیده از چهارده معصوم پاک (ع) عباراتِ «اخلاق»، «حسن الخلق» و واژه های مرتبط را در لابلای متون روایی پی گیری نماییم، آنگاه به سخنان و تعابیر بسیار زیبا و شگفت انگیزی برخورد می‌کنیم، که شنیدن آنها دل را نورانی می‌کند، چه رسد به عمل کردن و پایبند بودن بدان ها.
وقتی که نقش اخلاق را در آرامش و آسایش جوامع بشری مشاهده می کنیم و به خصوص، امروزه که تأثیر شگفت مسائل اخلاقی را در سامان بخشی به مشکلات مردم روی زمین لمس می‌نماییم، به طوری که اخلاق را گمشدۀ انسان امروز می بینیم، در این حال، به علت اصلیِ اهمیت دادن مکتب مترقی اسلام به مسائل اخلاقی بیشتر پی می‌بریم.
در همه‌ی عصرها، بویژه در عصر حاضر، ما مسلمانان، همگی وظیفه مندیم که ادب و اخلاق را در زندگی خویش به شدت رعایت کنیم؛ تا هم روح صمیمیت و صفا در جوامع اسلامی حکم فرما شود و هم اینکه پیروان سایر مکاتب، با استفاده از این ظرفیت عمیق اسلام، به سوی این دین کامل آسمانی گرایش پیدا کنند.
———————————- از کتاب مهندسی اسلام جلد ۲ تألیف ایراهیم حنیف نیا
[۱] . «به درستی که تو دارای اخلاق والا هستی». قلم / ۴.
[۲] . الخصال، ج۱، ص ۳۰.
[۳]. بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۳۷۲.
[۴] . إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، ج۱، ص: ۱۳۳.
[۵] . همان.
