این کتاب به مباحث مدیریت و رهبری در اندیشه دینی پرداخته، تا به عنوان ره توشهای عملی و کاربردی برای همه مدیران جامعه، راه گشا گردد. تئوریهای مدیریت دینی، به جهت سر چشمه گرفتن از منبع بی پایان وحی الهی، دارای استحکام و مانایی بوده، در آن کهنگی راه ندارد. این تحقیق، که در نه بخش آمده، چون با این نگاه سامان یافته، آنرا در مقایسه با بسیاری از کتابهای نوشته شده در این باب، ممتاز ساخته است.
در این کتاب، سعی شده با نگاهی کلان به این مقوله، مطالب قدری جامعتر و در سطح مدیران بالای هرم مدیریت (مدیران عالی) مطرح گردد، که البته، شامل حال مدیران میانی و پایین تر هم میشود. بیان مطالب به گونهای است که این کتاب را قابل استفادۀ عموم میگرداند و نه تنها مدیران، بلکه همه افراد جامعه میتوانند از آن بهره گیرند.
مقدمه
موضوع مدیریت و رهبری، امروزه یکی از اساسیترین مباحث مطرح و ضروری در سطح دنیا است. با این وجود، پرداختن به آن به گونهای مطالعه شده و به عنوان رشتهای دانشگاهی و مطرح در مجامع علمی، حداقل در جامعه ما ایران، سابقه طولانی ندارد و کمتر از سه دهه است که به طور جدی گسترش یافته است.
زمانی که این کتاب نوشته شد (۱۳۶۲ ه ش)، هیچ نوشته مستقلی در این موضوع در بازار کتاب دیده نمی شد. البته موضوع رهبری در لابلای سخنرانیها وکتاب ها به طور جزئی مورد بحث قرار میگرفت، اما بعداً این رشته در دانشگاهها دایر شد، و از آن پس و با توجه به نیازی که در جامعه انقلابی ما برای مدیران و کارگزاران احساس شد، کتابهای مستقلی در این زمینه و با محوریت مدیریت پدید آمد.
باوجود این که چندین سال از تألیف این کتاب گذشته، و در این مدت دانش مدیریت در مراکز علمی ایران توسعه فراوانی یافته و به عنوان یک رشته اصلی با گرایشهای گوناگون، در دانشگاهها تدریس میشود و با توجه به نظریات و دیدگاههای بسیاری که در این رابطه از طرف نظریهپردازان علم مدیریت مطرح شده، اما مطالبی که در بارۀ مدیریت و رهبری در این نوشته به قلم آمده، همچنان نو، کاربردی و راه گشا می باشد. یکی از علل اصلی این نکته آن است که مطالب این نوشته، مبتنی بر دانشهای دینی میباشد و از آموزههای قرآن و معلمان راستین و معصوم (علیه السلام) آن سرچشمه گرفته است.
مبانی و راهکارهای مدیریتی که در این تحقیق بدان پرداخته شده، چون بر گرفته از فرامین دین مبین اسلام است، آن را در مقایسه با بسیاری از کتابهای نوشته شده در این باب و مکتوبات مرسوم در مراکز و محافل علمی و دانشگاهی ممتاز ساخته، که اینک به برخی از ا ین امتیازات اشاره میکنیم.
۱- کاربردی و عملی بودن
نوع نوشتهها و درسهای دانشگاهی و متداول پیرامون مدیریت و رهبری به گونهای است که موضوع مدیریت در آنها بیشتر از جنبه علمی و نظری مورد بحث قرار گرفته، و در بُعد کار بردی و عملی کمتر به آن توجه شده است. به عبارتی دیگر، دانشها و نظریات مباحث مدیریت، مانند هر علم دیگری، افراد را الزاماً به عمل وادار نمیسازد. ممکن است فردی به همه مفاهیم مدیریت و اصول و فرمولهای آن از نظر ذهنی و علمی آگاه و مسلط باشد، ولی در عمل مدیر موفّقی نباشد. مدیریت بیش از آن که بر پایه فرضیات و تئوریها مبتنی باشد، به عمل مدیران وابسته است. یعنی: مدیریت بیشتر جنبه عملی دارد، نه جنبه علمی و نظری. آنچه مدیر را شایسته مدیر بودن میکند و او را جلو میبرد، عمل اوست و نه علم او. اگر آموخته های مدیر کاربردی و اجرایی نشود، چه به صورت خودسازی شخصی و چه به صورت اجتماعی، فایدهای به بار نخواهد آورد.
عبارت “دو صد گفته چون نیم کردار نیست”، در این مورد به شدت مصداق دارد. اگر مدیری به همه تعابیر و تعاریف این علم مسلّط باشد، ولی فقط دروغگو باشد، همین کافی است که همه آن آموختهها و دانشهای او را بی تأثیر سازد. یا اگر بد خُلق باشد، سعه صدر نداشته باشد، بردبار نباشد و … اینها همه، زحمات و
تواناییهای دیگر او را نا کار آمد مینماید. لذا میگوییم: با خواندن دانش مدیریت، کسی مدیر نمیشود، بلکه در عمل باید مدیر خوب بود.
پس همراه با فراگیری فرضیات و نظرات، باید راهکارهای عملی مدیریت آموزش داده شود. دین مبین اسلام، به این مهم توجه خاص مبذول داشته، تعالیم و دستورات آن همگی آهنگ عملی و اجرایی دارد و عملاً مدیران جامعه را در این راستا هدایت میکند. در واقع دین اسلام در این مورد، بیش از آن که نظر گرا و علم گرا باشد، عمل گرا است.
چون مطالب این نوشته، بر گرفته از منابع دینی است، میتوان برای آن ضمانت عملی و پشتوانه کاربردی قائل شد. این یکی از امتیازهای نوشته حاضر است.
۲- پشتوانه معنوی و ایمانی
امروزه کسی نیست که به نقش معنویت و ایمان در موفقیت فرد و جامعه معترف نباشد. تقوا و ایمان، به سان عنصر روان کنندۀ چرخهای خشک و خشن زندگی انسان، دشواریهای شکنندۀ او را آسان و قابل تحمل میسازد. این پشتوانه محکم فقط در فرامین مدیریتی دینی متبلور است. لطافت دستورات دینی است که روح مدیر را، که از کار و تلاش اجتماعی خسته شده آرامش میبخشد و خستگیها و فشارهای روزانه را از او بر طرف میکند.
آنگاه که به آیات و روایات امامان معصوم مراجعه میکنیم و آموزههای خود را از آنها میگیریم، تأثیر نامرئی آن را به خوبی و آشکارا در روح و جان یک مدیر مشاهده میکنیم. آموزههای دینی چون پشتوانه غیبی و الهی دارد، در مدیر انگیزه ایجاد
مینماید و شخص مدیر، خود را ملزم به رعایت آن دستورات میبیند. شوق بهشت، رضای خدا، خوشنودی اولیای الهی و امید به رحمت حق، روح مسؤلیت را در او
میدمد و همه فشارها و سختیها را برای او هموار مینماید.
اما دستورات مدیریتی که در جوامع علمی صرف حاکم است، مجموعهای از الفاظ و تعاریف خشک و لفظی میباشد که هرچند زیبا باشد، ولی به خودی خود، هیچ تأثیر روحی و معنوی در مدیر بوجود نمیآورد.
از آنجا که نوشته حاضر رنگ و بوی دستورات دینی را دارد و در آن از شواهد مدیریتی اسلام استفاده شده، میتوان ادعا کرد که این، یکی دیگر از جنبههای مثبت آن محسوب میشود.
۳- پایداری و ثبات مبانی
یکی دیگر از امتیازات نوشته حاضر، این است که چون نظرات دین بر گرفته از منبع پاک و خالص آسمانی است و این نظرات دارای استحکام و استواری بوده، بی نقص است و کهنگی ندارد، مطالب عنوان شده در این نوشته هم که بر اساس دیدگاههای دینی شکل گرفته، همیشه قابل استفاده میباشد و تازگی دارد.
تئوریهای مدیریت دینی به جهت سر چشمه گرفتن از منبع بی پایان وحی الهی، دارای دو ویژگی آشکار است:
الف)کامل و بی نقص است.
ب) پایداری و دوام دارد.
یعنی: ضمن جامعیت و مصون بودن از خطا و نقص، دارای استحکام و مانایی بوده، در آن کهنگی راه ندارد و برای همیشه تازه و قابل اعتماد است.
حال آنکه، نظرات مدیریتی جوامع علمی حاضر، که رنگ و بوی وحیانی ندارد، چنین امتیازی را دارا نیست. این نظرات، چون بیشتر، دیدگاههای اندیشمندان و نظریه پردازان بشری است که با عقل خطا پذیر خود به آن پرداختهاند، هم محدود و ناقص است و هم پس از گذشت زمان ماندگاری خود را از دست داده، کهنه شده، زمانش تمام میشود. اختلاف نظر بین بزرگان و نظریه پردازان علم مدیریت و بیان دیدگاههای مختلف و گوناگون از طرف آنها شاهد این مدعا میباشد. علاوه بر این، هر از چند گاهی دیدگاههای قبلی تغییر میکند و جای خود را به دیدگاهی جدید میدهد. البته این ناپایداری و تزلزل، در همه افکار و عقاید بشر عادی وجود دارد و فقط به بحث مورد نظر ما که مدیریت است اختصاص ندارد.
ناگفته نماند که، مباحث مربوط به مدیریت و رهبری در اسلام به قدری گسترده است که جمع آوری و ارائه همه آنها، مستلزم تلاشی وسیع و صرف وقت فراوان میباشد. زیرا به جرأت، میتوان گفت: تمام تعالیم و دستورات شرع انور، آهنگ مدیریتی دارد و به نحوی با آن مرتبط میباشد. علاوه بر این، قرآن و نهج البلاغه و سایر منابع دینی سرشار از عالی ترین و جامع ترین اصول و مبانی مدیریت است.
در این کتاب سعی شده با تکیه بر اصول استوار و بی عیب متون دینی، تا حدودی به برخی مباحث مدیریت و رهبری در پرتو قرآن و عترت پرداخته شود، تا به عنوان ره توشهای عملی و کاربردی برای همه مدیران و دست اندر کاران جامعه راه گشا گردد. در ضمن سعی شده به این مقوله، با نگاهی کلان پرداخته شود. بنابراین مطالب قدری جامعتر و در سطح مدیران بالای هرم مدیریت مطرح شده (مدیران عالی)، که البته شامل حال مدیران میانی و پایین تر هم میشود. البته بیان مطالب به گونهای است که این کتاب را قابل استفادۀ عموم میگرداند و نه تنها مدیران، بلکه همه افراد جامعه میتوانند از آن استفاده نموده، برای ساماندهی به زندگی خود از آن بهره گیرند.
جا دارد در اینجا تشکر ویژه داشته باشم از سرکار خانم ادیبه سلیمانی، که نوشته اولیه را، که از نخستین نوشتههای این بندۀ ضعیف بود، با جدیت بسیار بازبینی نموده، با حوصله فراوان، اصلاح بعضی عبارات و جملات را به عهده گرفتند. امیدوارم این کتاب، ره توشۀ راه عزتمندی باشد که فرجام آن، بندگی و قرب الهی را برای همگان به ارمغان آورد.
خدایا! از تو میخواهیم تا ما را در زمرۀ یاران و منتظران آن امام و رهبر راستینی قرار دهی که تا نیاید، زمان به کام نگذشته، زمین جوانههای واقعی عزّت و پاکی را شکوفا نخواهد ساخت. امام مهدی(عج)، آن یگانه باز مانده از تبار نیکان و صالحان، که هنگام آمدنش عطر دلپذیر عدالت و یکرنگی، مشام جان مردمان را نشاط میبخشد.
