پایان نامه

پایان نامه

 


حجم فایل : ۲.۳۰ mb

 دانلود فایلپایان نامه

دانلود این فایل دارای دسترسی محدود میباشد. در صورت علاقمندی به دریافت، درخواست خود را در قسمت نظرات همراه با ایمیل وارد نموده و یا به آدرس mo.boshra@yahoo.com ایمیل نمایید.

 چکیده

 عنوان «تأثیر رفتارهای مثبت اخلاقی بر معرفت به خدا در کتاب و سنت»، که موضوع تحقیق پیش رو است اساس آن بر دو مقولۀ مهم و بس بنیادینِ «اخلاق» و «معرفت خدا» بنا نهاده شده است. از یک سوی تکمیل اخلاق، هدف بعثت پیامبر بزرگ اسلام شناخته می­شود و در پرتو آن هویت و شخصیت انسانی بشر شکل می­گیرد و از سوی دیگر، معرفت خدا، هدف غائی خلقت و آرمان نهائی رسولان صادق الهی می­باشد. محتوای تحقیق حاضر بر آن است که به یاری حق، پس از بررسی رفتارهای مثبت اخلاقی و شناسایی مسائل مربوطه، و سپس طرح مسائل بنیادی مرتبط با معرفت الله، در حد توان و با یک رویکرد تازه، تأثیر رفتار و اخلاق بر معرفت به خدا را مورد بررسی و تحلیل قرار ­دهد. تکیۀ اصلی در طرح و تبیین عناوین این تحقیق، بر کتاب و سنت معصومین (علیهم السلام) بوده و هر گاه لازم شده از گفتار اندیشمندان و اهل نظر سود برده­ایم. برای نیل به این مقصود تمامی بحث در چهار فصل سامان یافته است.

 در فصل اول «کلیات»، پس از تبیین موضوع، پیشینه و ضرورت آن، به تعریف و توضیح واژه­های کلیدی رفتار، اخلاق و معرفت پرداخته­ایم. به چرایی و لزوم تکیه بر کتاب و سنت در ادامه همین فصل اشاره شده است. در فصل دوم «رفتارهای مثبت اخلاقی»، به بیان جایگاه رفتار و اخلاق در کتاب و سنت و نیز در مکتب­های فکری گذشته و عصر حاضر پرداخته شده است. چون روح و نفس، فرودگاه و مرکز اصلی رفتار و اخلاق می­باشد بر معرفت نفس و نقش آن در اخلاق و رفتار پافشاری به عمل آمده و سپس، معیار رفتارهای مثبت اخلاقی و دیدگاه­های مختلف در مورد آن مطرح گشته است. فصل سوم را به موضوع «معرفة الله» اختصاص داده­ایم و پس از بیان محوریت معرفت خدا، گفته شده که در ادیان الهی خدا مشکوک نیست، بلکه معروف و معلومی است که هیچ دلیلی بر انکار او نمی­توان اقامه نمود. آنگاه، با تعریف جایگاه درست عقل و وظیفۀ این گوهر عرشی در خداشناسی، با توضیح ارکان هدایت الهی، یعنی: تعریف، تذکر و تسلیم، بر دو راه­ اصلی معرفت خدا یکی «معرفت بالآیه» و دیگری «معرفت بالله» تمرکز شده است. سر انجام در فصل پایانی، «تأثیر رفتار و اخلاق بر معرفت به خدا» به عنوان دل­نشین­ترین راه دریافت فطرت توحیدی محل بحث می­باشد. در این فصل، نحوۀ  دست­یابی به معرفت خدا از راه رفتار و تهذیب نفس مورد بررسی قرارگرفته و پس از بیان تفاوت راه انبیا و عرفا در باره سیر و سلوک و رفتار، با ذکر نقش نمونه­هایی از رفتارها در معرفت خدا، سخن به فرجام رسیده است.

 کلید واژه­ها: رفتار ، اخلاق، معرفت، رفتارهای مثبت اخلاقی، شناخت خدا، معرفة الله.

 

خلاصه و نتیجه گیری:

اهم نتایج حاصل از این تحقیق، به طور فشرده، طی چند فراز گزارش می­شود.

۱ در این تحقیق، ضرورت و اهمیت تأثیر رفتار و اخلاق بر معرفت به خدا روشن می­شود و آشنایی با معنا و مفهوم واژه­های کاربردی مرتبط با آن چون: رفتار، اخلاق و معرفت حاصل می­گردد. نیز لزوم همگامی و تکیه بر کتاب و سنت در همۀ معارف دینی، از جمله، پژوهش حاضر از نتایج این بحث است.

۲- دیدگاه وحی، در بارۀ رفتارهای مثبت اخلاقی و ذکر مهم­ترین اصول اخلاقی اسلام و مقایسۀ آن با مکتب­های بشری و جامعیت تعالیم اخلاقی مکتب اهل­بیت (علیهم السلام) مطرح می­شود. همچنین ابتنای معیارهای اخلاقی در کتاب و سنت بر عقلانیت و تفوق منطقی دیدگاه وحی، در مقایسه با دیدگاه­های مختلف نتیجه­گیری می­گردد.

۳- تعالی و رشد حقیقی انسان به فربه شدنِ روح و نفس او وابستگی تام دارد. نفس آدمی خاستگاه اعمال و رفتارهای اوست. معرفت نفس و متغیرهای ایمان و علم، به عنوان دو بال برای پرواز روح، بسیار مهم و  نقش آفرین می­باشند.

۴- محوریت معرفت خدا که عالی­ترین معارف است و هدف خلقت به آن محقق می­گردد، با لذت بخشی غیر قابل وصف، کلید قبولی طاعات و اخلاق محسوب می­شود و موجب معنی بخشی به زندگی انسان­ها است.­

۵- مکاتب فکری بشری خدا را مشکوک و مجهول تصور می­کنند و آنگاه به کمک اصطلاحات و عبارات فنی و علوم تصوری و تصدیقی به اثبات خدا می­پردازند، که محصول آن خدای ذهنی است. بر خلاف این مکاتب، در راه انبیا خدا معروف و معلوم است، هرگز قابل انکار نیست. معرفت او در فطرت انسان­ها نهاده شده، باید موانع و ججاب­های سر راه آن بر داشته شود تا وجدان گردد.

۶- جایگاه عقل در خداشناسی بسیار حساس است. وظیفۀ اصلی عقل، اقرار به خدا و ادای حق بندگی اوست و نه ابزاری برای شناخت ذات خدا. خدای عقلی، خدای واقعی نیست. شناخت واقعی از خدا، قلبی است و نه عقلی. معرفت الله بسیار دقیق­تر و ظریف­تر از آن است که بتوان تنها با پیمودن مسیرهای منطقی و استدلالی و مبانی عقل­گرایانه به آن نائل شد.

۷- معرفت خدا صنع خداست، موقف و جایگاه اصلی این معرفت عالم ذر می­باشد. نقش انبیا در این راستا، تذکر به خدای معروف است و وظیفۀ بشر انقیاد و پذیرش این معروف فطری است که در لسان وحی، به عنوان «نعمت منسیّ» از آن یاد شده است. بنابراین، سه رکن از ارکان اصلی هدایت دینی در مکتب وحی عبارت است از: ۱. تعریف (فعل خدا) ۲. تذکر (وظیفۀ انبیا) ۳. تسلیم (وظیفۀ انسان).

۸- تمامی مباحث مربوط به خداشناسی را می­توان در دو راه معرفت بالآیه و معرفت بالله خلاصه نمود، به گونه­ای که منطبق با کتاب و سنت باشد و معرفت به خدا، از شائبه­ها و رأی­پردازی­های شخصی و برداشت­های اشتباه بشری در امان بماند.

۹- معرفت بالآیه، گام ابتدائی در خداشناسی است، که با تعقل در آفاق و انفس، به عنوان آیات الله و به وسیلۀ عقل حاصل می­شود. در این مرحله، جایگاه معرفت عقلی خدا معنی پیدا می­کند. تجلی­گاه این معرفت عقل است. نهایت سیر عقلانی بشر، به اقرار  خدایی منجر می­شود که به عقل در نمی­آید. در این موقف، قضاوت و دریافت عقل، تنزیه خدای عالمیان است از دو حدّ تعطیل و تشبیه، همین و بس.

۱۰-  معرفت بالله، معرفت واقعی و راستین از خداست. این معرفت صنع و ساخت خدای رحمان است، ولی قبول و پذیرش آن به اختیار بشر نهاده شده و به کسانی اعطا می­شود که با اطاعت و بندگی، آمادگی دریافت آن را در خود ایجاد کرده باشند. تجلی­گاه اصلی این شناخت قلب است، چگونگی و طور ندارد، امری وجدانی است. این معرفت که در قرآن همان لقاء­الله معرفی شده، عالی­ترین درجۀ اعطائیِ خدا به بندگانی است که ایمان و عمل را پیشه ساخته­اند.

۱۱- معرفت خدا از راه رفتارهای مثبت اخلاقی با ویژگی­های زرّینِ آن، منحصر در کتاب وسنت می­باشد و هیچ سابقه در مکتب­های سابق و لاحق ندارد. در این راستا، ارتباط اخلاق و رفتار، با معرفت به خدا قابل تعریف می­باشد. اخلاق نه به عنوان مقرراتی خشک و محدود کننده، بلکه راه و مسیری روشن، عملی و کاربردی، برای چشیدن شهد دل­پذیر معرفت خدا مطرح است.

۱۲- نحوۀ تأثیر رفتارهای مثبت اخلاقی بر معرفت به خدا به دو گونۀ مستقیم و غیر مستقیم، قابل طرح    می­باشد. در حالت اول، عمل اخلاقی به خواست الهی، مستقیماً معرفت انسان را تعالی می­بخشد و خداوند بدون هیچ واسطه­ای نتیجه و ثمرۀ رفتارهای اخلاقی بندگان را در به صورت جوانه­های دانش و معرفت در روح آدمی شکوفا می­کند. اما در حالت دوم، رفتارهای مثبت، ابزارهای کسب معرفت، یعنی: عقل و قلب را جلا و صفا   می­دهد. عقل و قلبِ جلا یافته و تقویت شده با عمل و اخلاق، موجب تابش و زایش معرفت در انسان می­باشد.

۱۳- عوامل گوناگونی در رفتار و عمل انسان نقش دارد و بر آن تأثیر می­گذارد. از قبیل: وراثت، محیط و تربیت. ولی هیچیک از این عوامل و شرایط، در انسان جبر ایجاد نمی­کند. زیرا با فرض همۀ تأثیر و تأثّرات و مقتضیات موجود، استطاعت و اختیار اعطائی خداوند، بر همۀ شرایط مذکور غالب است. همۀ عوامل تأثیرگذار بر فعل، مقهور قوۀ قاهری هستند به نام اختیار و آن عوامل در صورتی وارد عمل می­شوند که خود انسان بخواهد.

۱۴- انبیا و عرفا گرچه ظاهراً در تأکید بر رفتار و تهذیب نفس اشتراک دارند، اما از نظر طریقی که برای آراستگی اخلاقی مطرح می­کنند و نیز از جهت نتیجه­ای که هریک به آن دست می­یابند، متفاوتند. طریق انبیا در معرفت خدا، بندگی از راه شرع است و نهایتاً به تذلل و بندگی شدیدتر منجر می­شود. در صورتی که راه عرفا ریاضت­های شاقّ و تعلیمی مرشد و نتیجۀ این راه، بیکار کردن شریعت و لباس خدایی پوشیدن سالک است.

۱۵- عقیده به امامت و ولایت، دارای نقش بنیادی و محوری در اخلاق و معرفت به خدا است. بدون آن، نه اخلاق و رفتارهای مثبت شناخته و الگوبرداری می­شود و نه معرفت به خدا حاصل می­گردد. امامان اُسوه­هایی هستند، که هر رفتاری، در صورت انطباق با قول و عمل آنها، قبول می­شود و بالا می­رود. نیز معرفت به خدا جز به راهنمایی آنان غیر ممکن است. امام صراط مستقیمی است، که با آن به توحید و خداشناسی می­رسیم.

۱۶- مهم­ترین نتیجۀ حاصل از این تحقیق، پی بردن به این حقیقت است که: کتاب و سنت اقیانوس جوشانی از دانش و بینش است، که گستره و ژرفای آن بی انتهاست. این اقیانوس بی­کرانه، دارای نکته­های معارفی       بی­شماری است، که همچنان نامکشوف باقی مانده است. بر فرهیختگان و دلسوزان آگاه فرهنگی فرض است تا رسالت خویش را دریابند و عرصه­های ناب و نشاط بخشِ دو ثقل جوشان رسول اعظم (صلی الله علیه و آله) را شناسایی کنند و جان­های تشنۀ نسل حاضر را از آب گوارای معارف وحیانی سیراب سازند. در روزگاری که بشر از جنگ­های سخت و خانمان برانداز به فرهنگ و شیوه­های نرم روی آورده و تیز اندیشان بشر مشتاق شنیدن حرف نو هستند، چه خوب است، از یکسو نگری­های شخصی و مَزج و التقاط احکام نورانی مکتب پرهیز شود و عرصه­های گسترده و عمیق دانش­ها در کتاب و سنت شناسایی، کشف و به جهانیان عرضه گردد.

۱۷- در باب معرفت خدا که عالی­ترین معارف است و دارای درخشان­ترین اثرات سازنده در زندگی فردی و اجتماعی انسان­ها می­باشد، متأسفانه کار شایان و درخوری صورت نگرفته است. بیشتر آثار نوشته شده و گفته شده در این باب، موضوع معرفت خدا را به صورت خشک استدلالی و به صورت لفظ و عباراتِ گاهاً نامأنوس با روح انسان، مطرح ساخته­اند. اگر چه این شیوه عقل آدمی را تا حدودی قانع می­سازد، ولی روح همچنان تشنه می ماند. زیرا اعتقاد به خدا و دریافت معرفت او، بیش از آنکه عقلی باشد روحی و قلبی است. توقف در مرحلۀ شناخت عقلی، برای چشیدن شهد معرفت خدا کفایت نمی­کند، باید قلب را سیراب نمود. بدین جهت، در بین عموم مردم، خداشناسی آنان، تأثیر لازم را در درون و برون آنها نمی­گذارد و در رفتار و اعمال آنان کم تأثیر می­باشد. آری اگر خداشناسی مردمان بر مبنای درست و متینی، منطبق بر کتاب و سنت، بنا شده باشد، بزرگترین پشتوانۀ رفتار آنان و عالی­ترین عامل دگرگونی و تحوّلِ مثبت در زندگی انسان­ها خواهد بود.

۱۸- با توجه به تأثیر عمیق و گستردۀ رفتارهای اخلاقی در معرفت به خدا، و اینکه از بین راه­های تقرب و معرفت به ذات لایزال الهی، اخلاق و تهذیب نفس، اثرگذارترین این راه­ها است، وظیفۀ سنگین مربیان و متولیان امر تعلیم و تربیت جامعه و نیز رسالت سنگین حکومت اسلامی، در رابطه با اصلاح اخلاق و رفتار اجتماع آشکار می­شود. در این راستا نقش افراد یا مؤسسات فرهنگ­نهاد و گویندگان و مبلغین دینی سنگین­تر می­نماید. لازم است رویکرد اخلاقی به شئون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، فردی و اجتماعی جامعه سرایت داده شود و برنامه ریزی­های کاربردی و اثرگذار اخلاقی به اجرا گذاشته شود. صَرف فکر و سرمایه در این راه و طرح یک ساختار راهگشای عملی ـ نه تئوری و سطحی ـ نگاه جوامع بشری را نسبت به زندگی دگرگون می­کند و زمینه­ساز مدینۀ فاضلۀ موعود می­گردد.  

و السَّلام

 
 

درباره نویسنده

مطالب مرتبط

نظر بدهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *